Ivan kellu raġun

Ivan kellu raġun jistqarr li dan ser iwassal biex is-sidien idaħħlu l-inkwilini fil-Qorti! Il-Gvern ser iġib ġebla fuq saqajh huwa stess.

Matul din il-gimgħa, l-Onorevoli Ivan Bartolo, Kelliem għall-Akkomodazzjoni Soċjali, bħala tweġiba għall-iskema mħabbra mill-Gvern dwar il-kirjiet fil-privat qabel 1995 stqarr li din l-iskema hija ‘too little, too late’. Ivan kellu raġun!

Għal benefiċċju ta’ min forsi ma jafx, din hija kwistjoni taħraq li ilha ġejja mill-kirjiet fil-privat mis-snin ħamsin ’il quddiem. Matul dawk iż-żminjiet ta’ wara l-gwerra, il-Gvern ta’ dak iż-żmien kien ħareġ liġi li min jidħol f’kirja, is-sid ma jistax ma jerġax iġedded il-kirja bl-istess ammont. Dan sar minħabba l-effetti soċjali u ekonomiċi kbar li ħalliet il-gwerra. Imbagħad, matul is-snin sebgħin, il-Gvern Soċjalista mhux biss kompla miexi ma’ din il-liġi imma uża kemm felaħ għalliinteressi politiċi tiegħu, bħalma uża kemm felaħ il-liġi tar-requisition orders. B’hekk eluf ta’ proprjetajiet privati ġew maħtufa mill-Gvern Soċjalista.

Il-Gvern Nazzjonalista beda proċess li jneħħi dawn ir-requistion orders u fl-1995 daħħal liġi li dawk il-kirjiet ta’ wara 1995 ma jistgħux jibqgħu bl-istess reġim ta’ qabel. Konxju li diversi li kienu f’kirjiet ta’ qabel l-1995 hemm persuni vulnerabbli, il-Gvern Nazzjonalista daħħal li l-kirja minima tkun ta’ €185 fis-sena (ċertu kirjiet kienu biss €23 fissena!) u li din tiżdied skont l-għoli tal-ħajja.

Dan kien l-ewwel pass f’direzzjoni tajba. Żgur li ma kinitx soluzzjoni mija fil-mija, fid-dawl li xorta s-sidien kienu qegħdin jibqgħu mhux sidien tal-proprjet. tagħhom u dħul tagħhom kien/huwa wieħed baxx meta wieħed iqabbel is-suq tal-kera. Barra minn hekk hemm il-prinċipju qawwi li lproprjet. hija privata u għaldaqstant is-sid għandu dritt jużaha kif irid u meta jrid.

L-aspett u l-obbligu soċjali mhuwiex daqstant responsabblita’ tas-sid imma tal-Gvern tal-ġurnata. Tajjeb li ngħid li l-istrateġija tal-Partit Laburista hija li tnessi s-suċċessi tal-gvernijiet nazzjonalisti u tfakkar biss l-iżbalji umani u politiċi tagħna. Għalhekk ikun tajjeb li wieħed jaf li matul gvernijiet nazzjonalista nħarġu diversi skemi ta’ home ownership, shared ownership, bejgħ ta’ art u appartamenti b’rati baxxi, tneħħija ta’ requestion orders, bini ta’ housing estates, skemi ta’ sussidji tal-kera mill-privat, skemi lil persuni vulnerabbli, skemi ta’ sussidju fuq loans għal first time buyers, skema Kiri (li tant il-Labour kien ikkrittika biex meta tela’ fil-Gvern mhux biss sabha komda li kellu 800 apartment vojt x’joffri imma reġa’ ħareġ edizzjoni oħra!) u miżuri oħra.

Dan juri li x-xemx ma telgħetx mal-gvern laburista!

Too late

Il-Gvern Laburista ilu issa madwar tmien snin fit-tmexxija. Sfortunatament matul l-ewwel leġiżlatura tiegħu, wettaq baħħ fil-qasam tal-akkomodazzjoni soċjali. Issa l-Gvern stembaħ u skopra li għandu problema kbira, aktar u aktar meta l-Qrati Maltin u dawk Ewropej qegħdin joħorġu sentenzi kontra linkwilini! Niġbet l-attenzjoni li fl-2013, fl-aħħar xhur li kont Kap Ezekuttiv tal-Awtorit. tad-Djar, kont ippreżentajt postion paper lill-Ministru ta’ dak iż-żmien fuq din il-problema. U mill-2013 sal-lum il-Gvern m’għamel xejn!

X’kienu l-proposti mressqa dak iż-żmien?

1. Is-sidien għandhom dritt li jkollhom dħul li jirrifletti ssuq. Għalhekk il-proprjeta’ tiġi stmaa bil-kera kummerċjali tal-ġurnata – ġeneralment wara li tkun stmaa l-proprjetà, irrata tal-kera tkun abbażi ta’ 7 jew 10 fil-mija ta’ kemm din il-proprjetà tiswa.
   

2. Jittieħed l-ammont tal-income tal-household kollu ta’ min joqgħod f’dik il-proprjetà biex b’hekk jittieħed l-ammont li l-kerrej jista’ verament iħallas. Dan isir permezz ta’ means testing. Huwa importanti li jkun hemm dan il-means testing għaliex mhux l-ewwel darba huwa l-kaz fejn waqt li l-inkwilin huwa komdju jħallas kera baxxa, huwa jkollu l-proprjetà/jiet li jikrihom bl-eluf! Dan l-ammont jinħadem ukoll skont l-et., ilmard li jista’ jkun hemm u l-problemi oħra marbuta mal-kerrej. Dan ifisser li jkun hemm bands b’rati differenti;
   

3. Id-differenza bejn il-kera l-ġdida u dak li l-kerrej jista’ verament iħallas tinħareġ mill-Gvern taħt l-iskema tas-sussidju tal-kera lill-privat (skema li ilha għal diversi snin). Waqt li xi wħud jistqarru li mhux sew li l-Gvern iħallas il-kera tal-privat, wieħed irid jifhem l-obbligu soċjali tal-Gvern, li diversi minn dawn l-inkwlini huma anzjani ’il fuq minn 70 sena u jekk dawn jispiċċaw fit-triq, l-ispiża tal-Gvern biex jagħtihom akkomodazzjoni oħra tkun tiswielu aktar! Kieku fl-2013 mexa ma’ din il-proposta u minflok sparparjla eluf fuq konsulenti fażulli u ħalla l-korruzzjoni tikolna, kieku kien ikun f’qadgħa ferm aħjar u hemm inqas ansjetà fost l-inkwilini!

Too little

Il-proposta tal-Gvern hija lis-sid jista’ jgħolli l-kera BISS sa 2% ta’ kemm tiswa llum din il-proprjet.. Xi jfisser dan? Ħa nġib eżempju biex niftiehem aħjar:

Jekk proprjetà tiswa perezempju €150,000 u s-sid jista’ jitlob sa massimu ta’ 2%, dan ifisser li s-sid ser ikollu dħul ta’ €3,000 fis-sena, jiġifieri €250 fix-xahar! Għalkemm din iċċifra hija aħjar minn €185 fis-sena, taħsbu li s-sidien ser ikunu kuntenti b’dan id-dħul, aktar u aktar meta jafu li jistgħu jużawha għalihom jew għal uliedhom, jew inkella jikruha b’rata ferm akbar? Illum b’€250 fix-xahar tikri sodda waħda f’shared apartment!

Dan ifisser li Ivan kellu raġun jistqarr li dan ser iwassal biex aktar sidien jdaħħlu l-inkwlini fil-Qorti! Il-Gvern ser iġib il-ġebla fuq saqajh huwa stess!

Kien ikun ferm għaqli għall-Gvern kieku ma għamiltx capping, jew żied il-capping, jew inkella ntrabat li jekk din il-proprjetà tinbiegħ xi darba fil-futur, din tkun eżentata millħlas tal-boll bħala rikumpens.

Miżura li l-Gvern naqas li jitkellem ukoll dwarha hija dwar il-ħsarat li ċertu proprjetà soffrew matul is-snin u meta dawn il-proprjetajiet ser jgħaddu mill-ġdid f’idejn is-sidien.

Tassew li Ivan kellu raġun!

(Dan l-artiklu ġie ippublikat fuq il-gazzetta Il-Mument – 7 ta' Marzu, 2021)